Czy zastanawialiście się nad tym czy istniałaby architektura albo nowoczesna ekonomia gdyby w języku polskim nie było liczebników? Czy język kształtuje myślenie? Cyfry poznajemy od wczesnego dzieciństwa. Uczymy się liczyć, poznajemy matematykę a na jej bazie inne nauki ścisłe. Nie mamy żadnego problemu w przyporządkowaniu numerów kolejności czy wyrażaniu ilości. Może trudno w to uwierzyć ale są języki, w których nie ma konceptu liczby mnogiej ani liczebników. Jakie to ma skutki?
Indianie Pirahã – ludzie, którzy nie śpią
Język pirahã jest używany przez plemię indian Pirahã żyjących w małych amazońskich wioskach.To plemię łowców-zbieraczy żyje na terenie brazylijskiej części dżungli amazońskiej nad rzeką Maici. Obecnie liczy zaledwie około 200-360 osób. Jedzą, gdy czują głód. Gdy nie ma jedzenia, flegmatyczni Pirahã przyjmują to ze stoickim spokojem. Nie rozumieją, dlaczego powinni jeść codziennie. Jedzą nie więcej niż dwa razy dziennie, a często poszczą nawet wtedy, gdy jedzenia nie brakuje. Pirahã nie mają pojęcia o własności prywatnej i nie troszczą się o nic co ma wartość dla współczesnego, cywilizowanego człowieka. Pirahã nie odczuwają wstydu, poczucia winy ani urazy. Pirahã wierzą, że sen jest szkodliwy – osłabia cię. We śnie umierasz i budzisz nieco inną osobą. Przestajesz być sobą, jeśli śpisz zbyt długo i zbyt często. Czasem śpią przez 20-30 minut opierając się o ściany chat palmowych lub zwinięci w kłębki pod drzewami. Aby odeprzeć senność, wcierają w powieki sok pewnej tropikalnej rośliny.
Język bez liczebników – Pirahã
Język pirahã został sklasyfikowany jako tonalny. Zatem na podstawie poszczególnych tonów Pirahã są w stanie wytworzyć określone sposoby komunikacji a robią to za pomocą płaczu, gwizdania i „jedzenio-mowy”. Okrzyki umożliwiają komunikację na dużą odległość i są zwykle używane do prowadzenia rozmów podczas żeglugi na jednej lub kilku łodziach po rzece. Komunikowanie się za pomocą gwizdania ma miejsce podczas wypraw po amazońskiej puszczy lub na rzekach. Dźwięki wydawane w czasie żucia jedzenia czyli „jedzenio-mowa” służą do kontynuowania rozmowy. Termin „apaitsiiso” („to, co wychodzi z głowy”) służy im do odnoszenia się do swojego języka.
Czy język kształtuje myślenie?
W języku tym nie istnieje pojęcie liczby mnogiej. A więc nie ma różnicy między „jednym garnkiem” a „trzema garnkami”. Według badań pracowników Uniwersytetu Stanforda – język ten nie posiada żadnego liczebnika. Żadnego! Badania wykazują również, iż jęz. pirahã dysponuje słowami „hói” i „hoí”, które można odróżnić wyłącznie po wysokości tonu. Słowa te oznaczają „małą ilość” (hói – indianie stosują przy wskazywaniu jednej rzeczy) i „większą ilość” (hoí stosowane przy wskazywaniu dwóch lub trzech rzeczy). Efekt tego jest taki, że Indianie ci nie potrafią liczyć w sposób znany nam wszystkim urodzonym i wychowanym w cywilizacji łacińskiej.
Prowadzone na czterech użytkownikach jęz. pirahã badania wykazały, że gdy widzieli pokazaną przez badaczy jedną szpulę nici mówili „hói” a jak dwie „hoí”. Gdy było ich więcej niż dwie używali mieszanek słowa „hoí”. Gdy pokazano im dziesięć szpul nici i potem kolejno odejmowano po jednej sytuacja wydała się być jeszcze bardzie frapująca a Indianie byli niezwykle konsekwentni w stosowaniu swojego nazewnictwa. Kiedy szpul było dziesięć a potem dziewięć używali terminu „dużo”. Gdy zostało ich kolejno osiem, siedem i sześć Pirahã stosowali słowo „hoí” – tego samego, którego używali też do wskazywania dwóch lub trzech rzeczy. Gdy szpul było pięć, cztery, trzy a potem jedna Pirahã stosowali słowo „hói”, które wcześniej używali przy wskazywaniu jednej rzeczy. To wszystko oznacza, że dla nich liczby są względne. Wszystko zależy od tego czy opisują rzeczy, których ilość kurczy się czy rośnie.
Podobnie było z wykonywaniem innych zadań. Kiedy naukowcy ustawili na stole różne ilości szpul i gdy poproszono Indian o ustawienie takich samych ilości na podstawie tego co widzą nie mieli oni żadnego problemu z wykonaniem tego zadania. Podobnie z wrzucaniem orzechów do puszek. Natomiast problemy pojawiły się kiedy ich poproszono o odtworzenie ilości np. orzechów w puszkach z pamięci. Niewielu udało się do zadanie wykonać. A to oznacza, że w języku tym nie ma konceptu dokładności „jeden do jednego”. Badanie dowiodło, że mieszkańcy tej części Amazonii nie posiadają umiejętności liczenia.
W następnej części naszego cyklu, zajmiemy się problemem postrzegania kolorów przez użytkowników różnych języków. Zapraszamy.
