Rok 2019 został ogłoszony przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych Międzynarodowym Rokiem Języków Tubylczych zaś organizacją przewodzącą temu wydarzeniu ogłoszono UNESCO. Celem podjętych działań jest zaznaczenie pilnej potrzeby zachowania, rewitalizacji i promocji języków używanych przez autochtonów na całym świecie. Język jest podstawowym elementem w ochronie praw człowieka ponieważ gwarantuje różnorodność kulturową i dialog międzykulturowy.
Kiedy pijesz wodę, myśl o źródle
chińskie przysłowie
Zagrożone języki
Obecnie na świecie istnieje od około 6000 do 7000 języków. Ocenia się, iż 97% populacji ludzi na Ziemi posługuje się 4% z nich zaś zaledwie 3% reszty populacji używa 96% wszystkich pozostałych języków. Większość z nich jest używania przez autochtonów. Niestety ilość języków tubylczych będzie się zmniejszać w zastraszającym tempie. Bez podjęcia środków zaradczych nastąpi znaczące zmniejszenie się bogatej i różnorodnej lingwistycznej palety języków tubylczych wraz z całą związaną z nimi historią, tradycją oraz kulturą.
Indeks Różnorodności Językowej
Afryka jest drugim najbardziej ludnym kontynentem na świecie (16,8% ludności świata; Azja 59,5% w 2018). Jest także domem prawie jednej trzeciej języków świata, co czyni z tego kontynentu najbardziej lingwistycznie zróżnicowany. Z pośród 20 krajów o najwyższym wskaźniku różnorodności językowej (Linguistic Diversity Index) 15 to kraje Czarnego Lądu. W wielu krajach Afryki językami wykładowymi oraz urzędowymi są języki europejskie. Co za tym idzie języki tubylcze są bliskie wyginięciu ponieważ nie mają określonej roli w społeczeństwie. Obecnie jednak wzrasta świadomość i potrzeba zachowania dziedzictwa kulturowego i dlatego niektórych krajach uruchamiane są rozgłośnie radiowe nadające w językach tubylczych, tłumaczone jest oprogramowanie komputerowe, drukowane są gazety a nawet wprowadzono nauczanie w językach tubylczych do szkół, zaś np. język angielski stał językiem nauczanym jako obcy. W wielu krajach przetacza się dyskusja nad powrotem do stosowania języków miejscowych. Filozofowie i lingwiści afrykańscy też twierdzą, że języki tubylcze zawierają głęboką mądrość i informacje które mogą zostać bezpowrotnie utracone.
Do wyjątkowych miejsc na Ziemi, gdzie zachowało się sporo języków tubylczych jest południowoamerykańska Amazonia. Żyje w niej około 3 miliony rdzennych mieszkańców oraz 390 ludów. Jest w niej 240 żywych języków. Niestety w Ameryce Łacińskiej egzystencja autochtonów jest bardzo zagrożona, zwłaszcza w Brazylii, Chile i Argentynie. Są oni prześladowani, zagrożeni marginalizacją i wykluczeni społecznie, komunikacyjnie i na wielu innych obszarach.
Może trudno w to uwierzyć, ale regionem gdzie istnieje najwięcej zagrożonych języków jest USA. Przed kolonizacją istniało ok. 300 języków tubylczych a obecnie jest ich około 167. Szacunki jednak mówią, że do 2050 zostanie ich zaledwie 20. Na przełomie XIX i XX wieku rząd USA przeprowadził drastyczny program asymilacji Indian i wykorzenienia rdzennej kultury. Wprowadzono szkoły z internatem dla dzieci autochtonów. Były one zmuszane do nauki angielskiego i karane za używanie ojczystych języków. Dopiero w 1972 roku Indianie uzyskali prawo, które przywróciło im kontrolę nad nauczaniem rdzennych mieszkańców. W latach 90 XXw. rząd uchwalił Native American Languages Act a dopiero w 2006 Kongres USA zatwierdził finansowanie dla plemion chcących wprowadzić nauczanie języków tubylczych do swoich szkół. W 2014 roku rząd stanowy uznał 20 języków tubylczych jako „współ-oficjalne” z angielskim.
Ewangelia św. Mateusza w tłumaczeniu biskupa Innocentego z Alaski na jęz. aleucki (1840) napisana alfabetem języka staro-cerkiewno-słowiańskiego
Nieoceniony wkład w dzieło ratowania języków tubylczych miał rosyjski prawosławny biskup Innocenty z Alaski (1797-1879), który był wybitnym językoznawcą. Biskup dokonał wielu tłumaczeń nie tylko tekstów religijnych np. Biblii na języki tubylcze ale też spisał przekazy ustne oraz prowadził badania etnograficzne. Indianie nie mieli języka pisanego. Aby zapisać teksty mówione (tradycja oralna), duchowny wykorzystał alfabet języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i specjalnie go dostosował do fonetyki tych języków. Opracował też podręczniki gramatyki. Dzięki pracy misjonarza w latach 70 XX w. naukowcom z University of Alaska w Anchorage udało się odtworzyć niektóre języki Indian. Niestety wiele zginęło.
W Australii, jak się ocenia, istnieje 250 języków aborygenów i wyspiarzy z Wysp Cieśniny Torresa z czego tylko około 120 jest wciąż używanych a blisko 90% z nich jest zagrożonych.
Autochtoni w liczbach:
- 7000 języków tubylczych stosowanych w mowie
- 70 milionów autochtonów na świecie
- 90 państw ze społecznością autochtoniczną
- 5000 różnych kultur autochtonicznych
- 2680 języków zagrożonych
