Rodzaje komunikacji niewerbalnej różnią się w zależności od kultury i kraju pochodzenia. Dla osób pracujących w międzynarodowym biznesie zrozumienie jak skutecznie komunikować się z ludźmi z całego świata jest kompetencją kluczową.
Czym jest komunikacja niewerbalna?
Komunikacja niewerbalna opisuje sposób, w jaki ludzie wysyłają i odbierają informacje nie posługując się słowami. Pełni ona szereg funkcji:
- wzmacnianie znaczenia komunikatów słownych (np. wskazywanie podczas wskazywania kierunków),
- uzupełnianie lub zaprzeczanie komunikatom słownym (np. wskazywanie sarkazmu za pomocą tonowania, kiwanie głową)
- regulowanie interakcji z innymi (np. wykorzystywanie wskazówek niewerbalnych do wskazywania, kiedy ludzie powinni i nie powinni mówić).
Chociaż komunikacja niewerbalna jest zjawiskiem powszechnym to znaczenia sygnałów niewerbalnych nie jest uniwersalne. Różnią się one ogromnie w różnych kulturach i często są niejednoznaczne. Z tego powodu ważne jest aby ci, którzy pracują w międzynarodowych środowiskach biznesowych mieli przynajmniej podstawowe pojęcie o tym w jaki sposób sygnały niewerbalne są przekazywane w obrębie obcych kultur i wewnątrz nich.
Kultury wysokiego i niskiego kontekstu
Kultura „wysokiego kontekstu” opiera się głównie na komunikacji niewerbalnej i wykorzystuje takie elementy, jak bliskość relacji, hierarchia społeczna, głęboka wiedza kulturowa i nie są wyraźnie określone. Bardzo ważnym jest języka ciała, status osoby i ton głosu.
Członkowie kultur wysokiego kontekstu zazwyczaj mają bliskie relacje, które utrzymują się przez długi czas. W wyniku tych długich interakcji członkowie tej kultury wiedzą jakie są jej zasady, jak myśleć i jak się zachowywać. Zasady nie muszą być wyraźnie określone i czasem nawet nie są zapisane. Dlatego kultury wysokiego kontekstu są trudne dla osób nie rozumiejących niepisanych zasad kultury. Niektóre wspólne cechy kultur wysokiego kontekstu obejmują używanie mimiki, ruchów oczu czy tonu głosu i są one czasem ważniejsze niż słowa. Komunikacja zatem jest pośrednia, uporządkowana i liniowa. Unika się konfliktów. Przestrzeń fizyczna jest uważana za wspólną. Stanie bardzo blisko innych jest powszechną praktyką. Mówcy często używają „kwiecistego” języka. Ludzie należący do tej grupy preferują grupowe rozwiązywanie problemów i uczenia się. Członkowie kultury wysokiego kontekstu kładą nacisk na relacje międzyludzkie a zaufanie musi być rozwijane przed rozpoczęciem transakcji biznesowych. Uścisk ręki jest ważniejszy od umowy na papierze. Do tej rodziny należą kraje azjatyckie (szczególnie Japonia), Brazylia i inne kraje położone w Ameryce Południowej, rdzenne plemiona Afryki oraz większość krajów położonych ma Czarnym Lądzie, większość Bliskiego i Środkowego Wschodu.
Kultury „niskiego kontekstu” zależą w dużej mierze od samych słów. Komunikacja jest bardziej bezpośrednia i precyzyjna, relacje są krótkie, czasem istnieją tylko w ściśle określonym celu, zaś hierarchia jest luźna. Zasady zachowania są ściśle określone. Kontekst odnosi się do wszystkich faktów, opinii i sytuacji dotyczących konkretnej rzeczy lub wydarzenia. Nieporozumienia są depersonalizowane a konfliktów nie rozwiązuje się natychmiast. Rozwiązania muszą być racjonalne. Prywatność i przestrzeń osobista są wysoko cenione. Przestrzeń fizyczna jest uważana za własność prywatną. Komunikaty werbalne są wyraźne i bezpośrednie. Ważne jest, jak skutecznie coś jest robione. Krajami kultury niskiego kontekstu są Stany Zjednoczone, Niemcy i kraje skandynawskie.
Są także kultury nazywane „wielozadaniowymi” czyli znajdującymi się pomiędzy tymi skrajnościami i obejmują Hiszpanię, Włochy oraz Amerykę Łacińską.
Formy komunikacji niewerbalnej
Komunikacja niewerbalna przybiera różne formy.
Kontakt wzrokowy
Kontakt wzrokowy ma ogromne znaczenie. W wielu kulturach azjatyckich unikanie kontaktu wzrokowego jest postrzegane jako znak szacunku. Podobnie jest w Afryce. W Ghanie, jeśli małe dziecko patrzy się w oczy dorosłego to jest uważane za akt buntu i nieposłuszeństwa. W Afryce nie należy utrzymywać kontaktu wzrokowego z osobami starszymi czy stojącymi wyżej w hierarchii, inaczej można być postrzeganym jako arogant. Jednak ludzie z Ameryki Łacińskiej i Północnej uważają kontakt wzrokowy za oznakę szacunku i szczerości.
Dotyk
Ogromna liczba ekspresji kulturowych jest uzyskiwana poprzez dotyk. W Ameryce używanie mocnego uścisku dłoni jest uważane za właściwe, aby powitać nieznajomego. We Francji jednak często całuje się kogoś w oba policzki. Jednak w Azji uważa się to za wysoce niewłaściwe, ponieważ głowa jest uważana za świętą część ciała. Na Bliskim Wschodzie lewej ręki używa się do higieny ciała. Dlatego użycie tej ręki do przyjęcia prezentu lub uścisku dłoni jest uważane za wyjątkowo niegrzeczne. Istnieje również szeroka gama kulturowych punktów widzenia na odpowiednie zasady dotyczące fizycznego kontaktu między przeciwnymi płciami, choćby przy powitaniach. Są kraje (np. muzułmańskie) gdzie mężczyzna nie poda ręki kobiecie i na odwrót z powodów religijnych.
Gesty
Gesty mogą przekazywać bardzo różne znaczenia. Stanach Zjednoczonych jest używany znak „OK.”. W Japonii ten sam symbol dłoni oznacza „pieniądze”. Argentyńczycy, Belgowie, Francuzi i Portugalczycy używają tego symbolu jako „zero” lub „nic”. W niektórych krajach we wschodniej Europie uważają ten sam znak za obraźliwy. W krajach arabskich jest to jednoznaczne z przekleństwem. W latach 50 XXw. swoją wizytę w Brazylii składał vice-prezydent USA Richard Nixon. Kiedy wyszedł z samolotu wykonał gest OK chcąc pokazać przyjaźń mieszkańcom São Paulo – niestety tłum potraktował to jako obrazę.
Przestrzeń fizyczna
Kraje, które są gęsto zaludnione, generalnie mają znacznie mniejsze zapotrzebowanie na przestrzeń osobistą. Na przykład Japończycy rzadziej silnie reagują na przypadkowe dotknięcie przez obcego niż Amerykanie (personal space). Mniejsza przestrzeń osobista jest również akceptowana w takich obszarach, jak Ameryka Łacińska. W kontaktach jeden na jeden jest to akceptowalne na Bliskim Wschodzie. W krajach afrykańskich np. w Senegalu można zobaczyć mężczyzn trzymających się za ręce z innymi mężczyznami podczas chodzenia i mówienia. To znak przyjaźni. W krajach zachodnich można to interpretować jako homoseksualizm (w wielu krajach afrykańskich homoseksualizm jest karany śmiercią lub więzieniem). W Afryce normalną rzeczą w trakcie rozmowy jest utrzymywanie odległości mniejszej niż długość ramienia. Kiedy jesteś jedyną osobą w pustym autobusie, a inna osoba wsiada i siada tuż obok w Afryce nie należy się dziwić. Afrykańczycy przyjeżdżający do np. Kanady muszą oduczyć się dotykania rozmówcy i nauczyć się czym jest przestrzeń osobista.
Wyrazy twarzy
Mruganie to wyraz twarzy szczególnie zróżnicowany pod względem znaczenia. Na przykład w Ameryce Łacińskiej gest jest często uważany za romantyczne zaproszenie lub wręcz nawet seksualne. Mieszkańcy Joruba w Nigerii mrugają do swoich dzieci, jeśli chcą, żeby wyszły z pokoju gdzie przebywają dorośli. Ale Chińczycy uważają ten gest za niegrzeczny.
Postawa
Postawa może pokazywać władzę, stosunek do nas i poziom uprzejmości. Garbienie się na Tajwanie jest uważane za brak szacunku. Mieszkająca w Senegalu Polka, Joanna Wieczorek-Dieng, wskazuje, że w tym kraju ludzie się nie garbią. Kobiety chodzą powoli – spokojnie i dostojnie. Takie zachowanie uważane jest za bardziej kobiece. Kobieta także publicznie nie wyraża złości. W Ameryce stanie z rękami na biodrach może sugerować siłę lub dumę, ale w Argentynie może sugerować gniew lub wyzwanie. Członkowie wielu kultur również krzywo patrzą na pokazywanie spodu buta co jest uważane za nieczyste. W związku z tym, siedzenie ze stopą spoczywającą na przeciwległym kolanie jest zdecydowanie odradzane w wielu krajach arabskich.
Parajęzyk
Parajęzyk odnosi się do takich elementów jak akcent, wysokości głosu, modulacja czy artykulacja. Na przykład w Wielkiej Brytanii ludzie używają głośnego mówienia, aby przekazać gniew. W Indiach głos jest podnoszony by zwrócić uwagę. Japońskie kobiety podnoszą głos żeby odróżnić się od mężczyzn. W Ameryce wysokość głosu między płciami pozostaje porównywalna. Użycie i stosunek do ciszy można również uznać za rodzaj parajęzyka. Grecy używają ciszy jako sposobu na odrzucenie, podczas gdy Egipcjanie używają tego do wyrażenia zgody. Niektóre kultury zwłaszcza azjatyckie lepiej dobie radzą z przypadku długich „walk na milczenie” niż inne.
Zajmowanie się tymi zagadnieniami odpowiada na pytanie co zostało powiedziane a co nie. Zyskują na tym wszyscy, ponieważ nie tylko zmniejsza to prawdopodobieństwo nieporozumień, ale także poprawia to zdolności negocjacyjne, skuteczne rozwiązywanie problemów czy tworzenie dobrych relacji. Po prostu stajemy się lepszymi obywatelami świata.